نقش نهادها

  تهیه کننده :

سکینه حیدریان

·       مقدمه ...................................... 1

·       آموزش را از كجا شروع كنيم ................ 2

·       نقش حكومت در آموزش و گسترش فرهنگ امر به معروف و نهي از منكر 3

·       سالم سازي محيط در انجام معروف و منكرات ............................................. 4

·       نقش مسئولان حكومتي در گسترش امر و نهي ......................... 4

·       توجه دادن به كرامت و ارزش انسان .............................. 4

·       توجه به مسائل اجتماعي .................................... 5

·       نتيجه گيري ................................... 6

·       منابع ..................... 7

ý   مقدمه :

« التائبون العابدون الحامدون السائحون الراكعون الساجدون الامرون بالمعروف و الناهون عن المنكر و الحافظون لحدود الله و بشر المؤمنين » ¹

    با يك نگاه گذرا به سوره ي مباركه ي والعصر مي فهميم كه :

    بر خلاف گمان انسان كه خيال مي كند هر روز به عمرش افزوده مي شود ، هر روز كه مي گذرد از سرمايه او كاسته مي شود ، پدربزرگ ها در اصل « پدركوچك » هستند و نوزادها كه عمري در پيش دارند ، بيشترين سرمايه ها را دارند . به زمان سوگند كه انسان هم چون يخ هر لحظه در حال آب شدن است . ( والعصر ان الانسان لفي خسر ) پس در برابر به هدر رفتن عمر بايد چيزي بهتر از عمر به دست آورد . مال و مقام و مدال بهتر است ؟ يا ايمان و عمل صالح ؟

                                             « الاالذين امنو و عملو الصالحات »

    ايمان و كار نيك اگر توسعه پيدا نكند ، ارزشي نخواهد داشت . بنابراين ، بايد ديگران را نيز به ايمان و عمل صالح سفارش و دعوت كنيم . ( و تواصوا بالحق ) ؛ البته پيمودن اين راه مشكلاتي را نيز در برخواهد داشت ؛ يعني اگر بخواهيم مردم را به خير و معروف دعوت كنيم و از مفاسد و انحرافاتي كه دارند بازداريم ، احتمال دارد كه برخوردهاي ناگواري پيش آيد ولي به هر حال بايد با پشتكار اين راه را بپيماييم . ( و تواصو بالصبر )

    كوتاه سخن اينكه هستي براي ما آفريد شده است و هر روز كه از عمرمان كاسته مي شود ، اگر چيزي ذخيره نكنيم در اين راه باخته ايم . بهترين ذخيره ها ايمان و عمل صالح و سفارش كردن به ديگران به حق و صبر است ؛ سفارش به حق همان امر به معروف است كه شامل فكر حق ، حرف حق ، قانون حق ، رهبري حق و حكومت حق مي شود ؛ يعني بايد هر روز معروف ها را گسترش دهيم و از مفاسد و منكرها جلوگيري كنيم .

1 . توبه / 112 .

ý   آموزش را از كجا شروع كنيم ؟

    1 . از خود :

    حضرت علي ( ع ) مي فرمايد : « تاخودم كاري را انجام ندهم ، سفارش آنرا نمي كنم و تاخودم از كاري دوري نكنم ، شما را از آن باز نمي دارم . »

    ناگفته پيداست كه تأثير كلام تا زماني است كه خود گرفتار منكر نباشيم و به آنچه سفارش مي كنيم ابتدا خودمان عمل كرده باشيم تا مشمول انتقادهاي تند قرآن مي فرمايد : « اي كساني كه ايمان آورده ايد ! چرا آنچه را مي گوييد عمل نمي كنيد ؟ آري ! آيينه زماني مي تواند زشتي و زيبايي را نشان دهد كه خود گرد و غبار نگرفته باشد . البته عمل ، رمز موفقيت است و نه رمز وجوب .

    2 . خانواده :

    ناگفته پيداست كه اصلاح خود و خانواده مقدم بر اصلاح جامعه است . قرآن مي فرمايد : اي پيامبر ! اول به دختران و همسرانت سفارش كن و آنگاه به زنان ديگر .

    در قرآن در ستايش يكي از انبيا مي فرمايد : او خاندان و بستگان خود را به نماز سفارش مي فرمود . ¹ 

    امام حسين در روز عاشوا ابتدا علي اكبر را به جبهه فرستاد و بعد جوانان ديگر را . امام سجاد ( ع ) در رساله ي حقوق ، براي فرزندان حق ويژه اي بيان فرموده است . قرآن از كساني كه نسبت به خاندان خودسوز و گدازي دارند ستايش كرده است .

    اصلاح خانواده ،زيربناي اصلاح جامعه است؛ زيرا جامعه چيزي جز خانواده هاي در كنار هم نيست .

    پيامبر اسلام نيز در ابتداي بعثت مأمور مي شود كه بستگان نزديكش را هشدار دهد .

    البته ، اصلاح نسل با امر به معروف و نهي از منكر به تنهايي نمي شود . كساني كه به فكر نسل صالحي هستند ، بايد از ابتدا در انتخاب همسر و سپس در تهيه لقمه حلال و انتخاب استاد گام هاي عميق و زيربنايي بردارند .

    3 . از نسل نو :

    در امر به معروف و نهي از منكر ، اگر به سراغ نسل نو برويم ، توفيق بيشتري خواهيم داشت . اين حقيقت نياز به تجربه ندارد و آيات و روايات رسيده ي معصومين گوياي آن است .

    1 . سوره مريم ، آيه 5 .

     حضرت علي (ع) مي فرمايد :« روح نوجوان همچون زمين خالي است وآموزش نوجوان نقش برسنگ است . »¹

    و نيز در روايات مي خوانيم : عليك بالا حداث فانهم اسرع الي الخير ؛ « به سراغ نسل نو برويد ، زيرا كه آنان زودتر از ديگران به سوي خير گرايش پيدا مي كنند . ² 

    4 . همسايگان :

    بعد از اصلاح خود و بستگان ، نوبت به اصلاح همسايگان مي رسد . رسول خدا ( ص ) فرمود : « چرا مردم همسايگان خود را آموزش نمي دهند ؟ موعظه نمي كنند ؟ امر به معروف و نهي از منكر نمي كنند ؟ و چرا همسايگان حاضر نمي شوند آموزش ببينند ؟ سپس پيامبر فرمود : من اين همسايگان بي تفاوت را تحت تعقيب و عقوبت قرار خواهم داد . »

    از آفات شهرهاي بزرگ ، زندگي ماشيني و ايجاد مراكز عمومي ، كمرنگ شدن يا بي رنگ شدن نظام همسايه داري است . غافل از اينكه اگر همسايگان به فكر يكديگر باشند ، صدها مشكل يكديگر را حل مي كنند . اگر همسايه ي بي سوادي روزي نيم ساعت نزد همسايه ي باسواد درس بخواند ، از بودجه اي كه دولت ها براي سوادآموزي مي گذارند ، مي توان هزاران خانه براي بي مسكن ها تهيه كرد .

ý   نقش حكومت در آموزش و گسترش فرهنگ امر به معروف و نهي از منكر :

    منكرات فردي را افراد نهي مي كنند و منكرات قبيله اي را قبيله ها ؛ اما گاهي منكرات در سطح وسيعي مطرح است كه جز با حركت دولت ، امكان پذير نيست .

    وظيفه حكومت اين است كه بايد از آمرين به معروف و ناهيان از منكر كه طبق وظيفه فردي نيز تذكر مي دهند حمايت كرد ؛ زيرا اگر خلافكار بداند كه دولت حامي امر به معروف كنندگان است ، زودتر و بهتر دت از خلاف برمي دارد .

    همكاري دولت و مردم هميشه كارساز بوده است و هيچ يك به تنهايي توفيق كامل را بدست نخواهد آورد . لذا براي اجراي احكام نوراني اسلام بايد حكومت اسلامي در كار باشد ، وگرنه بسياري از احكام كه نياز به قدرت دارد ، به زمين خواهد ماند . آري ! ولايت فقيه يك ضرورت براي اجراي احكام الهي است .

1 . نهج البلاغه ، نامه 31 .

2 . وسايل ، ج 11 ، ص 448 .

ý   سالم سازي محيط در انجام معروف و منكرات :

    از جمله موادي كه در انجام معروف ها و رهاكردن منكرات مؤثر است ،‌وظيفه ي دولت ، شهرداري ، سازمان ها و ارگان ها در سالم سازي محيط است . محيط و جامعه در گرايش هاي فكري و اخلاقي افراد اثر مي كند .

    اسلام براي سالم سازي محيط ، هنرهاي دستي ، تربيت كودكان و مديريت داخلي را به زن سپرده است . و تاحد امكان با سپردن كارهاي مفيد در محل آرام خانه زن را از خارج شدن بدون دليل و دور از چشم شوهر نهي مي كند البته ، هر جا نياز باشد به زن اجازه خروج داده است ، ازجمله رفتن به مكه بدون شوهر .

ý   نقش مسئولان حكومتي در گسترش امر و نهي :

    قرآن مي فرمايد : « نشانه حكومت صالحان و كساني كه قدرت و امكانات به آنان داديم آن است كه در زمين ، اقامه ي نماز مي كنند ، زكات مي پردازند و امر به معروف و نهي از منكر مي كنند .

    آري ! حكومت اسلامي بايد از هرگونه حمايت از آمران به معروف دريغ نكند . بايد به طور مستقيم و با در دست داشتن امكانات تبليغاتي و فرهنگي و هنري و اقتصادي و نظامي جلوي منكرات را بگيرد ومراكز فحشا را ببندد ؛ به حساب مفسدين برسد و مقررات گناه خيز را حذف كند .

    گر چه امر به معروف و نهي از منكر وظيفه ي عمومي است . اما گروه ويژه اي لازم است تا با داشتن امكانات و قدرت به اين وظيفه عمل ، و از عموم مردم نيز حمايت كند .

ý  توجه دادن به كرامت و ارزش انسان :

    از اهرم هايي كه در راه گسترش امر به معروف و نهي از منكر كارسازي است ، توجه دادن انسان به مقام و موقعيت اوست . اگر انسان بداند كه جانشين خداست ، هرگز كاري خلاف خدا نمي كند ؛ يعني قائم مقام هيچ گاه كاري خلاف صاحب مقام نمي كند .

    اگر انسان بداند كه فرشتگان بر او سجده كردند . او موجودي است كه روح خدا در او دميده شده است . تنها موجودي است كه خداوند در آفرينش او خود را ستوده است و . . . ¹  

 1 . سوره مومنون / 14 .

 ارزش انسان به مقام معنوي اوست ؛‌و گرنه بالارفتن ظاهري كه كار دود است ؛ داشتن زر و سيم كه كار كوه است ؛ شهرت را كوه هيمالايا نيز دارد !

ý  توجه به مسائل اجتماعي :

    قرآن در صدها آيه به مسائل جامعه توجه خاصي كرده و مردم را به معروف هاي اجتماعي توصيه وتشويق فرموده است كه ما گوشه اي از آنها را فهرست وار بيان مي كنيم :

    1 . عدالت در گفتار و عمل .

    2 . اصلاح ذات اليمين .

    3 . مراقب دشمن بودن .

    4 . همگامي با خوبان و پيروي از آنان .

    5 . سبقت در كار خير و پذيرفتن طرح صلح .

    6 . تنبيه مجرماني كه امنيت جامعه را بر هم مي زنند .

    7 . عفو و گذشت نسبت به خلاف هايي كه مربوط به شخص انسان انجام گرفته است .

درجمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر و امربه معروف ونهی از منکر وظیفه ای است همگانی و متفاوت بر عهده مردم نسب به یکدیگر ، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت.شرایط و حدود و کیفیت آنرا قانون تعیین میکند.

والمومنون والمومنات بعضهم اولیاءبعض یامرون بالمعروفوینهون عن المنکر.

   جای بسی خرسندی است که با پیروزی انقلاب اسلامیایران وتشکیل جمهوری اسلامیمسلمانان ایران به یکیاز آرزوهای دیرینه خوددست یافتندو یکی ازبنیانی ترین وسازنده ترین قوانین اسلامی امربمعروف و نهی ازمنکرنیزمورد توجه مسئولین امر قرار گرفت و با اینکه قانون الهی است وتصویب وعدم تصویب افرادبشردرآن اثری ندارد.اماتصویب شدن این قانون در مجلس خبرگان . از رشدفکری افراد جامعه و بیداری و دلسوزی و آگاهی خبرگان حکایتمیکند . که امید است باعمل کردن به همه قوانین اسلام  سعادت جامعه تضمین گرددوامت ما الگوی واقعی انساناسلامی در جهان باشد.

روشن است که اجرای قانون امر به معروف و نهی ازمنکر وظیفه تمام افراد جامعه است و تعهد و مسئولیتی است  بردوش فردفردمردم ازدولت وملتوهیچکس نمیتواند خودرا مسئول نداندواززیروظیفه شانه خالی نماید.اکنون این پرسش پیش میایدکه : آنطوری که ازآیات قرآنی

ازجمله آیه ی:

«ولتکنمنکمامهیدعونالیالخیرویامرونبالمعروفوینهونعنالمنکر»¹

استفاده میشوداین است که : بایدگروه وجمعیتی وظیفه ی امربه معروف و

نهی ازمنکررابعهده بگیرند .                                          

  1 - سوره ی آلعمران     آیه     104

ý  نتيجه گيري :

چنانچه گذشت نياز و احساس نياز منشاء و سر سلسله تمامی ارزشها و هنجارهای حاکم بر جامعه است
نکته حائز اهميت آن است که نياز ها خود تابع آگاهی های ماست به عنوان مثال وجود يک موجود گزنده در کنار ما تاثيری در واکنشهايمان نخواهد داشت بلکه دانستن اينکه گزنده ای در نزديکی ماست ما را به صرافت يافتن وسيله ای دفاعی می اندازد.
لذا احياء ارزشهای بومی و اسلامی که در مسير پاسخگوئی به نياز به تقرب و بندگی خداست بيش از هر چيز وابسته به افزايش آگاهی و ارتقاء فرهنگ جامعه خواهد بود و به نظر می رسد احياء امر به معروف ميبايست از طريق  آماده سازی زير بناهای ارزشی در مراکز آموزشی و از طريق رسانه ها صورت پذيرد تا در ادارات با تاسيس ارگانهائی چون ستاد احيای امر به معروف (مثلا در وزارت نيرو  و ديگر ارگانها) معروف و منکر  يا ارزش و ضد ارزش در سنين کودکی و نوجوانی است که در لايه های زيرين شخصيت انسان نهادينه می شود و دستگاههای آموزشی در عصر جديد وظيفه جامعه پذير نمودن افراد را به عهده دارند.

ý   منابع :

1.  خميني – روح الله ، رهبر انقلاب و بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران ، نظريه درباره امر به معروف و نهي از منكر ، 1368 – 1279 .

2.  عليپور باغبان نژاد – يوسف ، نظريه درباره امر به معروف و نهي از منكر فريضه اي واجب و همگاني انتشارات احراز تبريز  ، 1383 .

3.

قرائتي – محسن ، امر به معروف و نهي از منكر ، مركز فرهنگي درسهايي از قرآن ، پاييز 1376 .