نقش معلم در امر به معروف و نهي از منكر

نقش معلم در امر بهمعروف و نهی از منکر

چکیده

« التائبون العابدون الحامدون السائحون الراكعون الساجدون الامرون بالمعروف و الناهون عن المنكر و الحافظون لحدود الله و بشر المؤمنين »  

    با يك نگاه گذرا به سوره ي مباركه ي والعصر مي فهميم كه :

    بر خلاف گمان انسان كه خيال مي كند هر روز به عمرش افزوده مي شود ، هر روز كه مي گذرد از سرمايه او كاسته مي شود ، پدربزرگ ها در اصل « پدركوچك » هستند و نوزادها كه عمري در پيش دارند ، بيشترين سرمايه ها را دارند . به زمان سوگند كه انسان هم چون يخ هر لحظه در حال آب شدن است .

 ( والعصر ان الانسان لفي خسر ) پس در برابر به هدر رفتن عمر بايد چيزي بهتر از عمر به دست آورد . مال و مقام و مدال بهتر است ؟ يا ايمان و عمل صالح ؟

                                      « الاالذين امنو و عملو الصالحات »

    ايمان و كار نيك اگر توسعه پيدا نكند ، ارزشي نخواهد داشت . بنابراين ، بايد ديگران را نيز به ايمان و عمل صالح سفارش و دعوت كنيم . ( و تواصوا بالحق ) ؛ البته پيمودن اين راه مشكلاتي را نيز در برخواهد داشت ؛ يعني اگر بخواهيم مردم را به خير و معروف دعوت كنيم و از مفاسد و انحرافاتي كه دارند بازداريم ، احتمال دارد كه برخوردهاي ناگواري پيش آيد ولي به هر حال بايد با پشتكار اين راه را بپيماييم .

( و تواصو بالصبر )

    كوتاه سخن اينكه هستي براي ما آفريد شده است و هر روز كه از عمرمان كاسته مي شود ، اگر چيزي ذخيره نكنيم در اين راه باخته ايم . بهترين ذخيره ها ايمان و عمل صالح و سفارش كردن به ديگران به حق و صبر است ؛ سفارش به حق همان امر به معروف است كه شامل فكر حق ، حرف حق ، قانون حق ، رهبري حق و حكومت حق مي شود ؛ يعني بايد هر روز معروف ها را گسترش دهيم و از مفاسد و منكرها جلوگيري كنيم .

امروز که در سایه حکومت دین و ولایت فقیه ، زمینه ی« احیا » و« اجرا» ی این حکم خدا فراهم تر است و عده ای با ایمان و انگیزه ، کمر همت بسته و پای اراده پیش نهاده اند تا این مظلوم ترین تکلیف الهی را به صحنه آورند ، شرایط مناسب تری است تا «فرهنگ عمومی » با این مسئله آشنا تر شود و اقدام عملی فراهم تر گردد .

انجام هر وظیفه ، آشنایی با آن را می طلبد . از این رو آنچه در این مختصر می خوانید چه مطلب مربوط به شیوه ها و مراتب و چه احکام آن ، با زبانی روشن و روان و بیانی ساده و عمومی و بصورت خلاصه نگاشته شده است ، تا همگان را مفید باشد و مردان این میدان ، با بصیرتی بیشتر این تکلیف مقدس را بر دوش کشند .

امید است این نوشته که مروری بر احیاء امر به معروف و نهی از منکر و نقش معلمان و مسئولان حکومتی و نیز ویژگی های امران وناهیان و نیز نقش محبت در ترویج و گسترش این امر مورد توجه و قبول خوانندگان محترم قرار بگیرد . « انشاء الله »

v   مقدمه :

« انما خرجت لطلب الاصلاح في امه جدي و اريد أن آمر بالمعروف و أنهي عن المنكر و اسير بسيره جدي و ابي علي بن ابي طالب »¹

    اينك احياء امر به معروف و نهي از منكر ادامه راه حسي    پس از تلاش و مجاهدت پيامبران الهي بويژه معلم بزرگ انسانيت ، نبي اكرم اسلام حضرت محمد مصطفي ( ص ) طي ساليان متمادي و ادامه ي اين خط توسط ائمه اطهار ( ع ) جبهه اي پيش روي جامعه اسلامي بلكه انسانيت گشوده شد كه پليدترين فرد زمانه ، يعني يزيد بن معاويه ، سردمدار آن گرديد . در اين وضعيت حسين بن علي ( ع ) معلم آزادي و آزادگي براي ترويج و گسترش امر به معروف و نهي از منكر دست به رسالت الهي خويش زد و هستي خود را در طبق اخلاص گذاشت و هر آنچه داشت فدا كرد تا براستي چراغ هدايت و كشتي نجات اسلام و انسانيت گردد .

ن ( ع ) و درخشش عزت و افتخار حسيني در اين دوران است و در واقع عمل صالح منتظران مصلح است كه در راه مستقيم با گام هاي استوار به سوي ظهور رهسپارند .

ليكن ما نيز به منظور نيل به اهداف عالي بزرگ معلم انسانيت و ازادگي و نيل به سوي عزت و افتخار و همچنين گام نهادن در مسير احياء امر به معروف و نهي از منكر از هيچ گونه تلاش و كوشش دريغ نكرده و نمي كنيم . پس بياييد با هم به قدر توان خود بادل و زبان و قلم يا قدمي استوار و محكم در اين راه در نقش يك منتظر صالح و چشم انتظار مصلح موعود ، رمز حماسه حسيني را جلوه گر سازيم . با هم همراه باشيم و امر به معروف و نهي از منكر كنيم تا ببينيم چه لذتي روحاني وجودمان را سرشار مي كند و احساس مثبت بودن و ايفاي نقش اجتماعي روح و جانمان را آكنده مي كند .

      1 . بحار الانوار ، ج 44 ، ص 329 .

vهدف معلمان از امر به معروف و نهي از منكر :

    علاقه به شغل معلمي نخستين شرط معلم خوب ، عشق و علاقه به شغل آموزش و پرورش است . او بايد به شاگردانش محبت داشته باشد و به آنها مهر بورزد . اگر معلم به شاگردانش علاقه و محبت داشته باشد به آنها احترام بگذارد و استعدادهاي آنها را در راه نيل به اهداف عالي اسلام پرورش دهد ، مي تواند بذر خوبي و نيكي را در دل آنها بكارد و رشد دهد . معلم فقط در فكر خدمت به انسانها و سعادت ديگران     مي باشد . به قول جامي ؛

من كه به تعليم ميان بسته ام     از غرض سود و زيان رسته ام

كوششم از روي خردمندي است    خاصي پي فضل خداوندي است

    قرآن وظيفه اول همه انبيا را امر به معروف و نهي از منكر مي داند و مي فرمايد : « ما در ميان هر امتي پيامبري بر انگيختيم كه مهم ترين وظيفه آنان دو چيز بود : يكي امر به خداپرستي كه بزرگترين معروف هاست و دوم نهي از اطاعت طاغوت هاست كه بزرگ ترين منكرهاست . »

    هدف همه معلمان از صدر اسلام تاكنون همه يكي است و اولين وظيفه شان امر به معروف و نهي از منكر است .

v  رعايت محبت معلم در امر به معروف و نهي از منكر :

پس از اين همه امتحانات و تربيت هاي روحاني براي چه خداي تعالي او را تهيه كرد ؟ براي دعوت و هدايت و ارشاد و نجات دادن يك بنده ،‌يك طاغي ، يك ياغي ، كه كوس « انا ربكم الاعلي » ¹  مي كوفت و آن همه فساد در ارض مي كرد و ممكن بود خداي تعالي او را به صاعقه غضب بسوزاند . ولي رحمت    رحيميه براي او دو پيغمبر بزرگ مي فرستد و در عين حال سفارش او را مي فرمايد كه با او با كلام نرم و        با محبت گفتگو كند .                                                                          

       معلم بايد با قلب پر از محبت و دل با عاطفه با دانش آموزان برخورد كند و خير آنها را از صميم قلب از خدا بخواهد و بتواند به دل آنها نفوذ كند تا امر به معروف و نهي از منكر را به صورت گسترده و همه گير در كلاس درس اجرا نمايد و آنها را به سوي خير و نيكي سوق دهد . 

v  وظايف آمران به معروف و ناهيان از منكر :

    براي اجرا و تحقق امر به معروف و نهي از منكر بايد مجموعه شرايط و امكاناتي فراهم آيد ، بدون ايجاد زمينه هاي مناسب و مساعد اجراي امر به معروف و نهي از منكر و تأثيرگذاري آن بر روي افراد كاهش يافته و بدون اثر خواهد بود .

    قرآن مي فرمايد :

« كساني در راه امر به معروف و نهي از منكر موفق ترند كه خودشان صفات برجسته اي داشته باشند و اهل توبه و سجده و ركوع و قيام باشند . » ¹

vصفات ، ‌ويژگي ها

1.     دلسوزي و مهرباني و لحن نرم و ملايم و متانت در گفتار .

2.     حسن خلق و حسن بشر .

3.     رعايت محبت .

4.     سعه صدر و روحيه قوي داشتن .

5.     بصيرت و آگاهي .

6.     . . .

كه ما در اين جا چند مورد از آنها را توضيح مي دهيم .

1.  دلسوزي مهرباني ، لحن نرم و ملايم و متانت در گفتار :

قرآن در اين باره مي فرمايد :

الف ) كلمات ، حق و دلپسند باشند .

ب ) به بهترين بيان با مردم حرف بزند

1 – سوره توبه ، آيه 112 .

  جالب آن است كه سخن نيكو را بايد نسبت به همه مردم مراعات كرده ؛ خواه مسلمان و خواه غير مسلمان          خداوند در قرآن به موسي ( ع ) فرمان مي دهد : « برويد به سوي ارشاد نمودن فرعون كه او سخت به راه كفر و طغيان شتافته است و با او در كمال نرمي و آرامي سخن بگوييد ، باشد كه از اين خواب غفلت و غرور بيدار شود و يا از خدا بترسد . »

    پس وقتي معلم با مهرباني و نرمي با شاگردانش برخورد مي كند ، شاگردان شيفته او و سخنانش مي شوند و بيش از پيش دل به او مي دهند . و مشتاق شنيدن رحمت هاي الهي مي شوند . صميميت و روابط گرم و دوستانه معلمين با شاگردان باعث گسترش و ازدياد خوبي ها و نيكي ها شده و خود به خود نهال امر به معروف و نهي از منكر در وجودشان سبز شده و ريشه مي گستراند .

    با توجه به ارتباط و صميميت معلمان و دانش آموزان و شناخت تفاوت هاي فردي آنان و احترام به يكتاپرستي شخصيت هر فرد ، اعتماد متقابل و صميميت را در ميان آنها تقويت مي كند . افزايش صميميت در مدرسه به وضوح بر رشد روحيه ي امر به معروف و نهي از منكر تأثير مي گذارد .

   2 . حسن خلق و حسن بشر: ( الگو و سمبل اخلاق و كردار نيك ) 

    حسن خلق معمولا" علماي اخلاق ، پاك باطن معرفي مي كنند . زيرا خلق و خوي همان سيرت و درون انسان مي باشد كه بايد پاك و به دور از آلودگي ها باشد .

    امام جعفرصادق (ع) در اين باره فرمودند : « كامل ترين مردم از لحاظ ايمان ،‌خوش خلق ترين آنهاست . »

    پيامبر در اين باره مي فرمايد : « من برانگيخته شده ام تا مكارم اخلاقي را تمام و كمال گردانم . »

    مكارم اخلاق يعني همان فضايل دروني و رفتاري انسان ، حسد نداشتن ، دروغ نگفتن ، پرهيز از        خودپسندي و . . .  .

    ولي محاسن اخلاقي ، آراستگي ظاهر است مانند عفو گذشت ، برخورد كريمانه ، دلسوزي و مهرباني و . . . و اكثر مردم اين دو را با يكديگر اشتباه مي گيرند . هر كس كه مكارم اخلاقي داشت خود به خود محاسن اخلاقي هم پيدا مي كند ؛ ولي خيلي از افراد وجود دارند كه محاسن اخلاقي دارند ولي مكارم اخلاقي ندارند .

    پيامبر اكرم مي فرمايد : « خوشرويي كينه را از بين مي برد .»

    خوشرويي باعث مي شود كه دوستي و محبت زياد شده مستحكم شود و خود باعث گسترش و ترويج امر به معروف و نهي از منكر مي شود . پس معلمان با آموزش وپرورش نفس وتزكيه روح افراد وياگشاده رويي ومهره محبت سفره امر به معروف و نهي از منكر را پهن كرده وهرروزبه گستردگي آن مي افزايند ،پس هر كس كه داراي اخلاق كريمه و عالي انساني مي باشند بر سر اين سفره باعشق و علاقه وافر مي نشينند و فيض مي برند .  

ý                                                                                        توجه به مسائل اجتماعي :

    قرآن در صدها آيه به مسائل جامعه توجه خاصي كرده و مردم را به معروف هاي اجتماعي توصيه وتشويق فرموده است كه ما گوشه اي از آنها را فهرست وار بيان مي كنيم :

    1 . عدالت در گفتار و عمل .

    2 . اصلاح ذات اليمين .

    3 . مراقب دشمن بودن .

    4 . همگامي با خوبان و پيروي از آنان .

    5 . سبقت در كار خير و پذيرفتن طرح صلح .

    6 . تنبيه مجرماني كه امنيت جامعه را بر هم مي زنند .

    7 . عفو و گذشت نسبت به خلاف هايي كه مربوط به شخص انسان انجام گرفته است .

    درجمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر و امربه معروف ونهی از منکر وظیفه ای است همگانی و متفاوت بر عهده مردم نسب به یکدیگر ، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت.شرایط و حدود و کیفیت آنرا قانون تعیین میکند.

والمومنون والمومنات بعضهم اولیاءبعض یامرون بالمعروفوینهون عن المنکر.

   جای بسی خرسندی است که با پیروزی انقلاب اسلامیایران وتشکیل جمهوری اسلامیمسلمانان ایران به یکیاز آرزوهای دیرینه خوددست یافتندو یکی ازبنیانی ترین وسازنده ترین قوانین اسلامی امربمعروف و نهی ازمنکرنیزمورد توجه مسئولین امر قرار گرفت و با اینکه قانون الهی است وتصویب وعدم تصویب افرادبشردرآن اثری ندارد.اماتصویب شدن این قانون در مجلس خبرگان . از رشدفکری افراد جامعه و بیداری و دلسوزی و آگاهی خبرگان حکایتمیکند . که امید است باعمل کردن به همه قوانین اسلام  سعادت جامعه تضمین گرددوامت ما الگوی واقعی انساناسلامی در جهان باشد.

روشن است که اجرای قانون امر به معروف و نهی ازمنکر وظیفه تمام افراد جامعه است و تعهد و مسئولیتی است  بردوش فردفردمردم ازدولت وملتوهیچکس نمیتواند خودرا مسئول نداندواززیروظیفه شانه خالی نماید.اکنون این پرسش پیش میایدکه : آنطوری که ازآیات قرآنی

ازجمله آیه ی:

«ولتکنمنکمامهیدعونالیالخیرویامرونبالمعروفوینهونعنالمنکر»

استفاده میشوداین است که : بایدگروه وجمعیتی وظیفه ی امربه معروف و

نهی ازمنکررابعهده بگیرند . 

ýنقش مسئولان حكومتی در  گسترش امر و نهي :   

    منكرات فردي را افراد نهي مي كنند و منكرات قبيله اي را قبيله ها ؛ اما گاهي منكرات در سطح وسيعي مطرح است كه جز با حركت دولت ، امكان پذير نيست .

    وظيفه حكومت اين است كه بايد از آمرين به معروف و ناهيان از منكر كه طبق وظيفه فردي نيز تذكر مي دهند حمايت كرد ؛ زيرا اگر خلافكار بداند كه دولت حامي امر به معروف كنندگان است ، زودتر و بهتر دت از خلاف برمي دارد .

    همكاري دولت و مردم هميشه كارساز بوده است و هيچ يك به تنهايي توفيق كامل را بدست نخواهد آورد . لذا براي اجراي احكام نوراني اسلام بايد حكومت اسلامي در كار باشد ، وگرنه بسياري از احكام كه نياز به قدرت دارد ، به زمين خواهد ماند . آري ! ولايت فقيه يك ضرورت براي اجراي احكام الهي است .

ýسالم سازي محيط در انجام معروف و منكرات :

    از جمله موادي كه در انجام معروف ها و رهاكردن منكرات مؤثر است ،‌وظيفه ي دولت ، شهرداري ، سازمان ها و ارگان ها در سالم سازي محيط است . محيط و جامعه در گرايش هاي فكري و اخلاقي افراد اثر مي كند .

    اسلام براي سالم سازي محيط ، هنرهاي دستي ، تربيت كودكان و مديريت داخلي را به زن سپرده است . و تاحد امكان با سپردن كارهاي مفيد در محل آرام خانه زن را از خارج شدن بدون دليل و دور از چشم شوهر نهي مي كند البته ، هر جا نياز باشد به زن اجازه خروج داده است ، ازجمله رفتن به مكه بدون شوهر  

قرآن مي فرمايد : « نشانه حكومت صالحان و كساني كه قدرت و امكانات به آنان داديم آن  است . كه در زمين ، اقامه ي نماز مي كنند ، زكات مي پردازند و امر به معروف و نهي از

منكر مي كنند .

    آري ! حكومت اسلامي بايد از هرگونه حمايت از آمران به معروف دريغ نكند . بايد به طور مستقيم و با در دست داشتن امكانات تبليغاتي و فرهنگي و هنري و اقتصادي و نظامي جلوي منكرات را بگيرد ومراكز فحشا را ببندد ؛ به حساب مفسدين برسد و مقررات گناه خيز را حذف كند .

    گر چه امر به معروف و نهي از منكر وظيفه ي عمومي است . اما گروه ويژه اي لازم است تا با داشتن امكانات و قدرت به اين وظيفه عمل ، و از عموم مردم نيز حمايت كند .

ý                                                                                        توجه دادن به كرامت و ارزش انسان :

    از اهرم هايي كه در راه گسترش امر به معروف و نهي از منكر كارسازي است ، توجه دادن انسان به مقام و موقعيت اوست . اگر انسان بداند كه جانشين خداست ، هرگز كاري خلاف خدا نمي كند ؛ يعني قائم مقام هيچ گاه كاري خلاف صاحب مقام نمي كند .

    اگر انسان بداند كه فرشتگان بر او سجده كردند . او موجودي است كه روح خدا در او دميده شده است . تنها موجودي است كه خداوند در آفرينش او خود را ستوده است و . . . ¹  

 ارزش انسان به مقام معنوي اوست ؛‌و گرنه بالارفتن ظاهري كه كار دود است ؛ داشتن زر و سيم كه كار كوه است ؛ شهرت را كوه هيمالايا نيز دارد !

     1 . سوره مومنون / 14 .

v      نتيجه گيري:

    مهم ترين كارگرد اجتماعي امر به معروف و ني از منكر ، تأمين حقوق همگان ، اصلاح عامه ، بازداشتن بدكاران ، ممانعت از تجاوز به محرومان ، حفظ نظام اجتماعي سالم ، برقراري عدالت و نگه داشتن نظام ارزشي و اخلاقي جامعه است . اگر اين فريضه ترك شود ، به تدريج صالحان مست قدرت مي شوند و تباه مي گردند ، يا شريران بر مسند قدرت مي نشينند و آنگاه دعاي نيكان مستجاب    نمي شود . چرا كه خود كرده را تدبير نيست . اين آفت در همين حد باقي نمي ماند ، بلكه به تدريج اساس جامعه مضمحل مي گردد و راه تباهي در پيش مي گيرد .

    امر به معروف و نهي از منكر بايد به قصد حل مشكل و رفع مسئله باشد ؛ نه مشكل آفريني و   مسئله سازي .

    اساسي ترين ابزار نظارت اجتماعي ،‌همين امر به معروف و نهي از منكر است كه در همه عرصه ها كاربرد دارد . ليكن مردم غالبا" به دليل ترس يا طمع اين فريضه را ترك مي كنند . حال آنكه روزي و مرگ هر كس در دست خداست و اجراي اين فريضه نه روزي كسي را مي برد و نه رشته جانش را مي گسلد .

    امر به معروف و نهي از منكر ، شرايطي دارد كه مهم ترين آنها پايبندي آمر به معروف و ناهي از منكر به گفته هاي خويش است . نكته مهم درباره اين شرايط آن است كه نبايد بهانه اي براي ترك اين فريضه گردد . بايد شرط را كسب كرد و آنگاه به امر به معروف پرداخت ؛ امر به معروف و نهي از منكر به قصد تأثير صورت مي گيرد ؛ نه صرفا" اسقاط تكليف . بنابراين بايد در اين زمينه مراتب و آداب آنرا رعايت گردد و با توجه به منطق « گره كز دست بگشايد چرا آزار دندان را » از آسان به دشوار پيش رفت و شيوه الايسر فاليسر را به كار بست . مهم ترين آداب اين فريضه از نظر امام عبارتند از :پرهيز از تجسس ، پرهيز از پرده دري ، پرهيز از دشنام و رفق و صبوري در كار ؛ چرا كه هدف از اجراي اين فريضه ، نه دخالت در حريم خصوصي افراد است و رنجاندن ديگران ،‌ بلكه مقصود اصلاح است و تربيت و ترويج و گسترش فريضه مهم الهي « امر به معروف و نهي از منكر » .

نتیجه این که امر به معروف و نهی ازمنکر همچون خون در پیکره دین جریان دارد و ضامن حیات اسلام است. خیزش و قیام مصلحاندر جامعه‌ اسلامی نیز، بازتابی از عمل به این فریضه می باشد و اگر مصلحان بزرگیهمچون امام حسین ـ علیه السلام ـ نمی بودند، ارزش های انسانی و الهی از بین رفته واسلام قرن ها پیش توسط تبهکاران دفن شده بود، انقلاب اسلامی ایران، خود یکی ازثمرات و نتایج با ارزش این اصل در جنبه های سیاسی و حکومتی است که توسط مصلح بزرگ،امام خمینی(رحمة الله علیه) رهبری شده و به پیروزی رسید و هم اکنون به زعامت رهبرمعظم انقلاب اسلامی به راه خود ادامه میدهد.

منابع :

1.خميني – روح الله ، رهبر انقلاب و بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران ، نظريه درباره امر به معروف و نهي از منكر ، 1368 – 1279 .

2.عليپور باغبان نژاد – يوسف ، نظريه درباره امر به معروف و نهي از منكر فريضه اي واجب و همگاني انتشارات احراز تبريز  ، 1383 .

3.  

قرائتي – محسن ، امر به معروف و نهي از منكر ، مركز فرهنگي درسهايي از قرآن ، پاييز 1376 .